"Deze geschiedenis heeft zoveel mensen beschadigd"

Interview met Lia van Zwieten

De Tweede Wereldoorlog ligt ver achter ons, maar nog altijd zijn de littekens in de maatschappij terug te vinden. Waaraan tot voor kort amper aandacht werd besteed, is dat kinderen van NSB-ouders net zo goed trauma's met zich meedragen of droegen. Zelfs binnen de familie wordt anno 2024 nog amper gesproken over ‘die verkeerde keuze destijds’.
 
Nadat Dennis Middelkoop de voorstelling 'Onderstroom’ in Voorburg had gezien, was hij zo onder de indruk dat hij er meer van wilde weten. Hij besloot Lia van Zwieten te interviewen.
 

Ik was onder de indruk. Wat een prachtig stuk hebben jullie weer gemaakt! Wat was je motivatie om aan dit stuk mee te doen?

Fijn dat je het mooi vond, eerlijk gezegd ben je niet de eerste, veel mensen zijn er erg van onder de indruk. Vorig jaar hebben we het ook gespeeld in Nieuwkoop en Alphen aan den Rijn.

Mijn motivatie om aan dit stuk mee te doen, was in de eerste instantie dat ik een rol wilde spelen dat heel anders was dan de rollen die ik hiervoor gespeeld heb. Toen ik het script had gelezen, ben ik in deze geschiedenis gedoken. Ik heb het boek “Verzwegen Levens” gelezen van Zonneke Matthée. Dit boek heeft zoveel indruk op me gemaakt, de verhalen gingen helemaal onder mijn huid zitten, ik kon niet stoppen en heb het in één ruk uitgelezen. Ik weet wel dingen van de oorlog en heb er ook wel veel over gezien en gelezen, maar deze geschiedenis van wat er gebeurde met vrouwen die lid waren van de NSB en alle gevolgen voor hen na de oorlog, dat vond ik zo heftig, dat mijn motivatie steeds groter werd om deze rol van NSB‘er te spelen.

Je hebt wel vaker meegespeeld in voorstellingen van Productiehuis Alphen. Vond je het dit keer moeilijk, aangezien je een hele andere en misschien niet zo’n populaire rol hebt?

Ik wilde zo graag de rol overtuigend neerzetten, dat ik me in hun levens verdiept heb. Door veel te  lezen en bewust dingen te gaan kijken op tv. Ik heb me er helemaal op gestort, haha. Dat ik geen populaire rol had, vond ik juist heel intrigerend, omdat ik een rol moet spelen wat zo ver van mezelf af lag, dat vond ik heerlijk om te doen. Ik vond het wel spannend of ik het zou kunnen. Van een meestal komische rol overstappen naar een serieuze rol is best een uitdaging, maar ik wist niet dat ik dat zo leuk zou vinden.

Houd het je bezig, deze toch best zware onderwerpen?

Ik zeg je eerlijk, toneelstukken over de oorlog vind ik wel prachtig om te zien, vooral de stukken die ik gezien heb van Productiehuis Alphen, echt prachtig en vaak ontroerend, maar om erin te spelen was een ver-van-mijn-bedshow. Ik zei vaak ‘nee hoor een oorlogsstuk is niets voor mij’, maar hoe ouder ik word, hoe vaker ik moet toegeven dat het me steeds meer boeit waarom mensen voor, tijdens en na de oorlog keuzes maakten die ze maakten.

Ik kan mij voorstellen dat het veel energie en soms emoties met zich meebrengt om een dergelijke rol te spelen. Maar als speler ook een rol die voor een fantastische uitdaging zorgt. Hoe ervaar je dat zelf en hoe ga je hier mee om?

Het repetitieproces was inderdaad soms best heftig. Wat ik lastig vond was soms het taalgebruik van vroeger en van de vrouw die ik neer wilde zetten, maar ik kreeg er ook juist wel veel energie van, ik was vaak zo blij als ik repetitie had gehad, we waren weer stapjes dichterbij gekomen. Hoewel ik vaak ongeduldig was met mezelf, ik wilde soms te veel tegelijk.

Voor mij begonnen de emoties eigenlijk pas goed toen we het stuk vorig jaar voor het eerst op de planken brachten.

In het stuk wordt namelijk ook het heden gespeeld, waar “familieopstellingen” in verwerkt is. Het gaat namelijk ook over de trauma’s die uit de oorlog zijn voortgekomen, vele generaties later nog zichtbaar.

De reacties die mensen gaven na het zien van het stuk had ik echt niet verwacht en heeft zo veel gesprekken opgeleverd met zowel jonge als oude mensen die bv in hun eigen familie wel een vader, moeder, opa of oma hadden die bij de NSB zat.

Maar wat vooral opviel is dat er dus vaak niet over gesproken mocht worden, echt niet te geloven. Het heeft zo veel losgemaakt bij de mensen. Ik had gesprekken op mijn werk, met klanten, buren, vrienden en familie.

Ik had het voor geen goud willen missen. Het heeft, en ik denk dat ik voor alle acteurs spreek, voor ons zoveel toegevoegd.

Zoals Productiehuis Alphen vaak doet is het publiek na laten denken over belangrijke zaken die in de wereld spelen. Wat vind jij zelf belangrijk dat duidelijk wordt voor de mensen die het stuk bezoeken?

Wat ik belangrijk vind, is dat dit verhaal verteld moet blijven worden. Deze geschiedenis heeft zoveel mensen beschadigd door te zwijgen over zulke belangrijke zaken.

Maar ook: Zeg nooit; “ik zou dat nooit doen” , want je weet echt nooit welke keuzes je maakt in oorlogstijd, je kan handelen uit angst, nood, je kind willen beschermen, of zoals in de tijd dat je NSB’er werd, de beloftes dat tijden beter zouden worden.

Onderstroom is niet een standaard oorlogsstuk en belicht een andere kant van de oorlog. Hoe hebben jullie je voorbereid op dit stuk?

We hebben zoals ik eerder al een beetje vertelde veel gelezen over dit onderwerp. Veel met elkaar gediscussieerd, veel uitgeprobeerd in ons spel d.m.v. improvisatie.

De traditionele meivoorstelling, Onderstroom, was vorig jaar een succes. Het is niet vreemd dat Productiehuis Alphen het stuk ook dit jaar opvoert. Ook is het bestuur van de Stichting Herkenning vorige week in Voorburg komen kijken. Hoe was de reactie?

De directeur van deze Stichting vond het een prachtig stuk en heeft hierover van gedachten gewisseld met onze regisseur/artistiek leider Nancy Ubert. Het bracht hem op een idee waar ik nog niet teveel over kan zeggen, maar dat het heel gaaf is dat zeg ik dan wel haha.

Dat klinkt enthousiast. Zijn er plannen om het stuk verder op te voeren?

Wij gaan nu nog 2 keer in Parkvilla in Alphen aan den Rijn spelen en 4 mei in Diemen. En wat de toekomst brengt zal moeten blijken.

Naast Onderstroom speelt op 2 en 4 mei in Parkvilla in Alphen aan den Rijn ook de nieuwe mei voorstelling van Productiehuis Alphen, Roos genaamd. Ook daar wordt een andere kant van de oorlog belicht. Is dat stuk weer heel anders dan Onderstroom?

Ja, dit belicht vooral de Joodse kant en is een indrukwekkend stuk met een net zo indrukwekkend slot. Ook in Roos worden dillema’s aan de kaak gesteld en hoe je daar mee om moet gaan. Het is een prachtige voorstelling geworden en is zeker een aanrader om te bezoeken.

Bedankt Lia, voor je openheid en dit mooie interview!
 
Onderstroom speelt op 25 april en 1 mei in het theater van Parkvilla, om: 20.30 uur. 
Kaarten voor Onderstroom zijn verkrijgbaar via: www.parkvilla.nl/theater.

De trailer van Onderstroom is te zien via: https://www.youtube.com/watch?v=CQF2ZPsUyes&t=16s

Roos speelt op 2 en 4 mei 2024 en is onderdeel van Theater na de Dam.
Beide voorstellingen zijn in Parkvilla in Alphen aan den Rijn.
Kaarten voor Roos zijn verkrijgbaar via: http://www.parkvilla.nl/theater.